Nghèo đói do môi trường ở Việt Nam

1. Thế nào là nghèo đói do môi trường ?   
Trong năm nay 2008, UNDP,UNEP và ADB đã công bố nhiều nghiên cứu có giá trị về nghèo đói và đưa ra một khái niệm rất mới, đó là khái niệm Sự nghèo đói do môi trường  (Environmental Poverty) và người nghèo do môi trường (Environmental Poor). Môi trường ô nhiễm hay suy thoái có 3 tác động chính đến con người và góp phần tạo ra nhóm nghèo đặc biệt này :
•Giảm đáng kể thu nhập của nhóm người mà sinh kế chủ yếu phụ thuộc vào tự nhiên và nguồn lợi tự nhiên như: làm nương rẫy, nông nghiêp manh mún và quảng canh, đánh bắt thu lượm hủy hải sản ven bờ, thu lượm sản phẩm phi gỗ từ rừng,…
•Người dân phải chi phí đáng kể cho các vấn đề chăm soác sức khỏe, học tập, nhu cầu văn hóa,… do môi trường ô nhiễm, điều kiện giao thông khó khăn
•Thiên tai thường xuyên đe dọa đến tính mạng (trong đó có lực lượng lao động chính) và tài sản vốn đã ít ỏi.
Những người nghèo vì các lý do môi trường trên đây được ADB gọi là người nghèo do môi trường, và cái nghèo như thế được gọi là sự nghèo đói do môi trường. Thủ phạm chính của nhóm nghèo này là do môi trường ô nhiễm, thiên tai, sự cố và xuống cấp. Nguồn sinh kế chủ yếu do thiên nhiên cung cấp hoặc bảo đảm ngày càng giảm sút. Họ bị đánh đồng với những người nghèo vì các nguyên nhân khác và cùng được thụ hưởng chung chính sách xóa đói giảm nghèo. Điều này khiến cho nhiều chính sách xóa đói giảm nghèo của nhà nước không phát huy được hiệu quả trong những khu vực môi trường bị suy thoái do các nguyên nhân tự nhiên hoặc nhân tạo.
Do những đặc điểm trên mà những người nghèo đói do môi trường có rất ít khả năng tự mình thoát khỏi cảnh đói nghèo. Tạp chí môi trường có tiếng trên thế giới Ambio đã từng gọi họ là những “tù nhân sinh thái” của các hệ sinh thái xuống cấp. Sự nghiệp xóa đói giảm nghèo của những “tù nhân sinh thái” này cần nhiều sự trợ giúp của nhà nước thông qua các chính sách xã hội hợp lý.   
2.Tình hình người nghèo do môi trường ở Châu Á- Thái Bình Dương và Việt Nam   
Theo ADB, 2008, số liệu năm 2005 cho thấy ở Châu Á Thái Bình Dương, có đến 54% dân số thuộc diện cực kỳ nghèo (thu nhập dưới đường nghèo 1$/ người/ngày), và 85% thuộc diện ngèo vừa phải ( dưới đường nghèo thu nhập 2$/ người/ ngày) đang sinh sống trong những vùng mà môi trường là nguyên nhân chính tạo ra cái nghèo của họ. Dự báo đến 2020, tỷ lệ người cực nghèo do môi trường sẽ tăng lên đến 70% còn tỷ lệ người nghèo vừa phải cũng do môi trường sẽ giảm xuống còn 62% trên tổng số người nghèo   
Ở Việt Nam tỷ lệ người nghèo do môi trường tập trung chủ yếu ở vùng núi. Ở vùng đồng bằng sông Hồng, sông Cửu long và vùng ven biển tỷ lệ người nghèo môi trường không cao bằng miền núi, nhưng tổng số người nghèo môi trường lại rất cao vì 2 vùng này rất đông dân, dù tại đó số  người không nghèo nhiều hơn số  người nghèo.   
3. Các sinh cảnh nghèo do môi trường ở Việt nam   
Nghèo  do môi trường tập trung vào 5 sinh cảnh sau đây:
1.Vùng khô hạn (ví dụ Ninh Thuận, bắc Bình Thuận);
2. Một số vùng miền núi, nhất là những vùng sâu, vùng xa có vốn rừng bị phá hủy nhiều;
3. Mội số vùng ven biển mà nguồn lợi thủy sản ven bờ (khoảng cách 5-10 km tính từ bờ) bị suy kiệt, những vùng bờ đang bị xói lở mạnh, thường bị bão lụt, tập trung chủ yếu ở  vùng ven biển các tỉnh Nam trung Bộ);
4. Vùng đất thấp hay bị lụt (ĐB sông Cửu Long, ĐB sông Hồng và nhiều vùng cửa sông miền Trung);
5. Vùng ven các khu công nghiệp  gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
6. Khu ổ chuột đô thị (ADB đề xuất chỉ tính cho các đô thị điển hình với dân số từ 100.000 người trở lên).
Do khâu tái định cư giải phóng mặt bằng hiện nay thường không tính đủ đến các tiêu chí an toàn môi trường của địa điẻm tái định cư mà ngày càng có nhiều bộ phận dân cư bị tái định cư hoặc bị dạt vào những địa bàn thuộc cácvùng nói trên. Sinh kế truyền thống (ví dụ nông, ngư nghiệp) bị phá vỡ, sinh kế mới chưa định hình đã đẩy không ít nông dân vào diện nghèo đói do môi trường.   
4. Định hướng chính sách xóa nghèo đói do môi trường   
Để xóa đói giảm nghèo cho bộ phận dân nghèo do  môi trường, các chương trình môi trường và phát triển cần nhắm vào mục tiêu là chúng mang lại phúc lợi trực tiếp gì cho nhóm nghèo sống trong môi trường đó chứ không chỉ vì mục tiêu môi trường, xã hội hay kinh tế nói chung. Không nói chung chung về bảo tồn thiên nhiên hay bảo vệ môi trường mà cần nói rõ BVMT vì con người trước tiên .Ở những nơi mà môi trường suy thoái là nguyên nhân hàng đầu tạo ra nghèo đói thì các chương trình phát triển cần tập trung vào cải thiện môi trường gắn với cải thiện sinh kế người nghèo, trước hết nhằm vào các vùng như vùng khô hạn, miền núi, vùng ven biển, vùng đất thấp hay bị nhiều thiên tai, bão  lụt./.